GRUFF RHYS: IOLO
dewiswyd gan / chosen by Ethan Davies
Mae'r gân garlamus ‘Iolo’ gan Gruff Rhys yn cyfeirio, gyda holl egni trac o Spaghetti Western, at y ffigwr diwylliannol Cymreig, Iolo Morganwg – gŵr y mae Rhys yn ei ddisgrifio fel “twyllwr o’r radd flaenaf” y gellir dadlau ei fod yn allweddol yn ffurfio adnewyddiad hunaniaeth ddiwylliannol Gymreig ar droad y 19eg ganrif. Mae’r gân hon yn ymddangos ar ei albwm Gruff Rhys 2014, American Interior, sy’n dilyn ei daith i'r UDA, i chwilio am gymuned chwedlonol o Americanwyr Brodorol oedd yn siarad Cymraeg. Roedd Iolo, ar un tro, wedi galw ar Americanwyr i roi rhan o'u tir i’r Cymry ar sail y sïon canrifoedd-oed hwn, fel lloches o’u mamwlad ble roedd ei ddiwylliant yn cael ei erydu gan Seisnigeiddio a brenhiniaeth.
Hyn i gyd mewn cân – sy’n bennaf yn gyfres o gytganau – mor afaelgar a syml fel bod unrhyw un (beth bynnag eu gallu yn y Gymraeg) yn gallu ei ddysgu ac ymuno mewn.
Gruff Rhys’s galloping song ‘Iolo’ refers, with all the energy of a great Spaghetti Western soundtrack, to the Welsh cultural figure, Iolo Morganwg – a man Rhys describes as “a fraud of the highest order” who was arguably instrumental in the formation of a renewed Welsh cultural identity at the turn of the 19th century. This song appears on Gruff Rhys’s 2014 album, American Interior, which charts his journey in search of a mythical community of Welsh-speaking Native Americans. Iolo Morganwg had once called for Americans to grant the Welsh a portion of land for their own, on the basis of this centuries-old rumour, as a refuge from their homeland whose culture was being eroded by anglicisation and royalism.
All this in a song – mainly a series of choruses – so catchy and simple that anyone (regardless of their Welsh-speaking abilities) can pick it up and join in.
